NAAKT IN DE KUNST

Het menselijk lichaam en "het naakt" in het bijzonder

is voor veel kunstenaars en zeker voor

kunstschilder LUC DE JONGHE het meest geliefde

onderwerp.

Naakt in de kunst vindt men in alle tijden en alle

geledingen van de kunst.

De eerste 'naakten' vindt men  terug in beelden uit

de cultus van vroegere belangrijke culturen.

Het is door de eeuwen heen een belangrijke

inspiratiebron voor de kunstenaar gebleven.

Het menselijk lichaam krijgt vorm en wordt verbeeld.

Dit uiteraard niet alléén in relatie tot lust.

Een speurtocht door de kunstgeschiedenis leert ons dat

elke periode en stroming een specifiek lichamelijk

man- en vrouwbeeld kan opleveren.

Venus van Willendorf

De prehistorische Venus van Willendorf heeft

waarschijnlijk als vrouwelijk vruchtbaarheidsfiguurtje

gediend en heeft daarbij dus ook een magische functie.

Haar vrouwelijke vormen stimuleren de vruchtbaarheid

van de aarde en van de stam.

In de Egyptische mythologie ontstaat het universum

door de paring van Geb, de mannelijke aarde, met

Noet, de vrouwelijke hemel.

In de oude Egyptische papyrus van Tamenin staat een

illustratie waarop Geb met een stevige erectie onder

Noet ligt, die zo zwanger raakt van de sterren.

Venus de Milo, ca 130 vC

In de afbeelding van het naakt in de griekse kunst werd

de perfecte afbeelding van het menselijk lichaam van

groot belang gevonden.         

De oude Grieken streefden in hun godenbeelden en

atletenbeelden het schoonheidsideaal, de esthetica na,

terwijl de klassieke Romeinen eerder het zogenoemde

verisme aanhingen.

Piero della Francesca,  Doop van Christus, ca 1450   

Binnen de Europees-christelijke ontwikkeling, waarin

de geestelijke macht van de paus zwaarder woog dan

de wereldlijke macht van koning of keizer, tot het einde

van de Middeleeuwen kon het naakt slechts in enkele

bijbelse taferelen worden gebruikt, waarbij de

geslachtsdelen meestal werden bedekt, deels ook door

het op een later tijdstip te overschilderen.

Elke zich zelf respecterende schilder stortte zich

daarom op het naakt van de Heilige Sebastiaan of op

Adam en Eva. Ook de figuur van Christus werd

aangegrepen om een staaltje van anatomische kennis

tentoon te spreiden.

 Jeroen Bosch, Middenpaneel triptiek, 

De tuin der lusten' (ca 1500)

Jeroen Bosch schept in zijn triptiek 'De tuin der lusten'

(ca 1500) een wonderlijke wereld met een landschap

dat op het paradijs lijkt en bevolkt is met talloze naakte

mannen en vrouwen, die de wildvreemdste dingen

doen.

In het middenveld rijden ze op allerlei dieren rondom

een vijver; anderen vermaken zich in kleine poelen;

de meesten zijn eng verbonden met reusachtige vogels,

vruchten, bloemen of zeedieren; en slechts enkelen

geven zich ongeremd over aan de liefde. Ongetwijfeld

echter zijn de lusten in deze 'tuin' van zuiver vleselijke

aard, hoe vreemd verborgen ze ook mogen lijken.

De in de renaissance terugkerende interesse voor het

menselijk lichaam en het anatomische en

natuurwetenschappelijke streven van deze tijd verkreeg

het naakt een centrale plaats binnen de plastische

kunst, de schilder- en de tekenkunst.

In de Renaissance komt de mens zelf weer centraal te

staan en kunnen de kunstenaars wat betreft het fysiek

verbeelden van de mens flink uitpakken. In navolging

van de klassieken wordt in de renaissance serieus

aandacht besteed aan de anatomie.

P.P. Rubens  'De drie gratiën',1638

In de Barok, met bijvoorbeeld een Rubens , deed men

er nog een schepje op, en het menselijk lichaam

presenteert zich in een onstuimige dramatiek.

 Francois Boucher 'Liggend meisje', 1752

In de Rococo is het vooral de frivoliteit en de kokette

galanterie al wat de klok slaat.

Gedurende de 19de eeuw zien we in het

Neo-classicisme weer de klassieke strengheid

opdoemen en in de Romantiek juist weer de dramatiek

met zo nodig een exotisch tintje.

Niettemin hebben we tot dusver in wezen nog steeds te

maken met een lichamelijke representatie van de mens

in een mythologische of bijbelse context.

Goya, Naakte Maya, 1789-1805

Het fysieke naakt in een alledaagse enscenering zien

we eigenlijk pas voor het eerst bij onder anderen Goya

met zijn 'Naakte Maya' (ca 1800) en bij Manet in

 'Le déjeuner sur l'herbe'(1863)Beide kunstwerken

brachten dan ook een enorme schok teweeg.

Sedertdien buitelen bij de (post)impressionisten, de

fauvisten, de expressionisten en kubisten de naakten,

vooral baadsters, in beeldend opzicht over elkaar heen.

Manet, Le Déjeuner sur l Herbe, 1863

In het fin-de-siècle en begin 20ste eeuw zien we ook de

decadentie optreden, zoals bij Beardsley, Gustav Klimt,

Schiele én de Nederlandse schilder-edelman Christoph

Karel Henri de Nerée tot Babberich.

De Futuristen  en Surrealisten bekijken de mens en

het naakt in het bijzonder op een soms heel eigen,

eigenzinnige manier.

Magritte  'Le Viol' (1934)

De 20ste eeuw onderzoekt de kunstenaar  het

menselijk lichaam op een heel eigen wijze. Kijk maar

eens naar het werk van de expressionist Bacon met zijn

verwrongen, geslachte mensenlichamen. Hij geeft het

menselijk lichaam een heel eigen anatomie.
 

Of Kienholz die op een stapelbed in een ziekenhuis een

naakte oude seniele man laat liggen, vastgebonden;

zijn lichaam is weinig meer dan een skelet met een

leerachtige, verkleurde huid.

Hij is het slachtoffer van fysieke wreedheid, aan zijn lot

overgelaten.

In de Pop Art zien we de lichamelijke presentatie van

de mens (lees ook filmster) als een commercieel

consumptieartikel. Richard Hamilton ensceneert voor

ons het ideale fysieke man- en vrouwbeeld in een

huishoudelijke omgeving in zijn collage 'Just what is it

that makes today's homes so different, so appealing?'.

En wat te denken van Yves Klein in zijn Fluxus-

performance Painting Ceremony in 1971.

Hier wordt action painting met het model zelf als

medium wel heel letterlijk opgevat.

In body painting wordt het lichaam van het model als

drager voor het kunstwerk beschouwd.

Ook de kunstenaar (of kunstenmaker?) Jeff Koons

maakt zichzelf, vrijend met zijn model, geliefde en

inmiddels ex-vrouw Cicciolina tot onderwerp van zijn

kunst.

Zo brengt hij de kunst in de wereld van de banale

pornografie, of andersom gezegd de pornografie in het

domein van de kunst.

Bruce Nauman laat in neonverlichting zeven mensfiguren

copuleren.

De tentoonstelling Post-human in 1993 te Hamburg

toont ons hoe de biotechnologie, vitaminenpreparaten,

cosmetica, plastische chirurgie en fitness-cultuur het

lichamelijke mensbeeld gaan beheersen.

Het post-humane mensbeeld (Michael Jackson, Cher)

is er een van manipulatie. De kunstenares Orlan maakt

van zichzelf een kunstwerk door zich voortdurend door

plastische chirurgen te laten opereren.

En alsof dat nog niet genoeg is, kan de fysieke

verschijningsvorm van de mens ook nog eens

vervangen worden door middel van digitale simulatie in

cyberspace: virtuele seks.

                                                                                        Degene die alles aangaande het menselijk naakt in de

In de hedendaagse kunst met naakt is Spencer Tunick

een van de meest bekende namen.

Spencer Tunick, een naaktfotograaf uit New York,

heeft al heel wat bloot aan zijn lens voorbij zien komen.

Al sinds 1992 fotografeert hij naakt in het openbaar.

Op straat, in het park, waar dan ook. En hij gaat steeds

verder, want hij wil steeds meer naakte mensen tegelijk

op de foto.

Hij plukt mensen van de straat en vraagt ze simpelweg

of ze naakt voor hem willen poseren. Met honderd,

soms wel duizend anderen tegelijk.

Voor zijn laatste project gingen bijna tienduizend

mensen tegelijk vrijwillig uit de kleren.

Precies omdat Tunick die mensen zoekt die vrijwillig en

gratis in het openbaar willen poseren, ontstaan er

telkens opnieuw boeiende discussies over wat wel of

niet getoond kan worden, over schoonheid en

schaamte, over erotiek en taboe, over openbaarheid en

intimiteit.

Kortom, over heel centrale opvattingen over de

voorstelling van de mens in elke cultuur.